Trầm cảm sau sinh ở người mẹ

Út Em chào các mẹ.

Sự chào đời của bé có thể gây ra cho bạn sự rối loạn các cảm xúc khá mạnh, từ cảm giác phấn khích và hân hoan cho đến nỗi sợ hãi và lo lắng.

Nhưng nó cũng có thể dẫn đến điều mà bạn không hề mong đợi, đó là bệnh trầm cảm.

Định nghĩa

Nhiều bà mẹ trẻ phải trải qua hội chứng “baby blues” – cảm giác buồn chán sau khi sinh con, thường bao gồm sự thay đổi tâm trạng và dễ khóc một cách khó kiểm soát.

Một số khác còn phải đối mặt với cơn trầm cảm nặng và dài hơn được gọi là trầm cảm sau sinh.

Cuối cùng một hình thức cực đoan của bệnh lý này dù hiếm khi xảy ra được gọi là rối loạn tâm thần sau sinh.

Trầm cảm sau khi sinh không có nghĩa là mẹ bị khiếm khuyết về mặt tính cách hay là một điểm yếu. Đôi khi nó chỉ đơn giản là một biến chứng của việc sinh em bé.

Nếu mẹ bị trầm cảm sau khi sinh, việc điều trị kịp thời có thể giúp loại bỏ các triệu chứng này – và vô tư chơi đùa cùng con bạn.

Các triệu chứng

Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh trầm cảm sau sinh khá khác nhau, tùy thuộc vào từng loại trầm cảm.

1. Hội chứng “baby blue”

Các dấu hiệu và triệu chứng của “baby blues – cảm giác buồn buồn sau khi sinh” chỉ kéo dài vài ngày đến một hoặc hai tuần – có thể bao gồm:

• Tâm trạng thay đổi
• Lo âu
• Buồn bã
• Khó chịu
• Khóc
• Mất tập trung
• Khó ngủ

2. Các triệu chứng trầm cảm sau sinh

Trầm cảm sau sinh đầu tiên có thể thể hiện qua sự buồn bã, những dấu hiệu và triệu chứng đó diễn ra với cường độ mạnh hơn và kéo dài, cuối cùng ảnh hưởng tới việc chăm sóc em bé và xử lý các công việc hàng ngày khác. Các triệu chứng trầm cảm sau sinh có thể bao gồm:

• Mất cảm giác ngon miệng
• Mất ngủ
• Cáu kỉnh và tức giận dữ dội
• Mệt mỏi kéo dài
• Mất hứng thú tình dục
• Thiếu niềm vui trong cuộc sống
• Cảm giác xấu hổ, cảm giác tội lỗi hoặc vô dụng
• Tâm trạng biến đổi nghiêm trọng
• Khó khăn khi âu yếm bé
• Trốn tránh khỏi gia đình và bạn bè
• Có suy nghĩ làm hại bản thân hoặc đứa con

Nếu không điều trị, trầm cảm sau sinh có thể kéo dài trong nhiều tháng hoặc lâu hơn nữa.

3. Rối loạn tâm thần sau sinh

Rối loạn tâm thần sau sinh – một căn bệnh hiếm gặp thường phát triển trong vòng hai tuần đầu sau khi sinh – với những dấu hiệu và triệu chứng thậm chí còn nghiêm trọng hơn. Các dấu hiệu và triệu chứng của rối loạn tâm thần sau sinh có thể bao gồm:

• Sự nhầm lẫn và mất phương hướng
• Ảo giác và ảo tưởng
• Luôn đa nghi
• Cố gắng làm hại mình hay con mình

Khi đến khám bác sĩ

Nếu mẹ đang cảm thấy chán nản sau khi sinh em bé, mẹ có thể không muốn hoặc xấu hổ khi thừa nhận điều đó. Nhưng điều quan trọng là phải liên hệ ngay với bác sĩ nếu các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh trầm cảm có các đặc điểm sau:

• Không thuyên giảm sau hai tuần
• Đang trở nên tồi tệ hơn
• Làm cho mẹ thấy khó khăn trong việc chăm sóc cho em bé
• Mẹ khó có thể hoàn thành công việc hàng ngày
• Có những suy nghĩ làm hại mình hay con mình

Nếu mẹ nghi ngờ rằng mẹ đang mắc phải hội chứng rối loạn tâm thần sau sinh, hãy đến cơ sở chăm sóc y tế ngay lập tức. Đừng chờ đợi và hy vọng nó tự biến mất. Rối loạn tâm thần sau sinh có thể dẫn đến những suy nghĩ hay hành vi đe dọa tính mạng bản thân.

Các nguyên nhân

Không chỉ có duy nhất một nguyên nhân gây ra trầm cảm sau sinh. Thực chất, các tác nhân đến từ cảm xúc và lối sống cũng một phần gây ra căn bệnh này.

• Thay đổi vật lý: Sau khi sinh con, việc cơ thể mẹ giảm đáng kể kích thích tố (estrogen và progesterone) là một nguyên nhân của bệnh trầm cảm sau sinh. Những hooc-môn khác được sản xuất bởi tuyến giáp cũng có thể giảm mạnh khiến cho bạn cảm thấy uể oải và chán nản. Những thay đổi về thể tích máu, huyết áp, hệ miễn dịch và trao đổi chất làm tăng mệt mỏi và tâm trạng thất thường.
• Yếu tố cảm xúc: Khi bạn bị thiếu ngủ và căng thẳng thần kinh, bạn dễ gặp khó khăn khi xử lý các vấn đề thậm chí nhỏ nhặt. Bạn bị lo lắng về khả năng chăm sóc cho em bé của mình. Bạn cảm thấy mình kém hấp dẫn hoặc đấu tranh tư tưởng với ý thức về bản thân. Bạn cảm thấy rằng bạn đã mất quyền kiểm soát cuộc sống của mình. Bất kỳ dấu hiệu nào ở trên đều cho thấy bạn có thể đang phải đối mặt với trầm cảm sau sinh.
• Ảnh hưởng của lối sống: Nhiều yếu tố lối sống có thể dẫn đến trầm cảm sau sinh, bao gồm sự vòi vĩnh của bé hay những đứa con khác, sự khó khăn trong việc cho con bú, các vấn đề tài chính, và việc thiếu sự hỗ trợ từ người chồng hay những người thân yêu khác.

Các nhân tố nguy hiểm

Trầm cảm sau sinh có thể phát triển sau bất kì lần sinh nào, không nhất thiết phải là trong lần sinh đầu tiên. Nguy cơ này tăng nếu:

• Bạn có tiền sử của bệnh trầm cảm trong khi mang thai hoặc ở thời điểm khác
• Bạn bị trầm cảm sau lần mang thai trước
• Bạn đã trải qua các thời điểm căng thẳng tột độ trong năm vừa qua, chẳng hạn như các biến chứng khi mang thai, bệnh tật hoặc mất việc làm
• Bạn đang gặp vấn đề trong mối quan hệ của bạn với người bạn đời hoặc những người thân yêu.
• Bạn thiếu đi người hỗ trợ, động viên bên cạnh
• Bạn gặp rắc rối về tài chính
• Thời điểm bạn mang thai là ngoài ý muốn

Sự nguy hiểm của bệnh rối loạn tâm thần sau sinh là cao hơn đối với những phụ nữ bị rối loạn lưỡng cực.

Các biến chứng

Nếu không điều trị, trầm cảm sau sinh có thể ảnh hưởng đến tình mẫu tử và gây ra các vấn đề gia đình. Con cái của các bà mẹ bị trầm cảm sau sinh không được điều trị có nhiều khả năng có vấn đề về hành vi, chẳng hạn như ngủ và ăn uống khó khăn, nổi giận và hiếu động thái quá, thường chậm trễ trong phát triển ngôn ngữ.

Trầm cảm sau sinh nếu không được điều trị có thể kéo dài vài tháng hoặc lâu hơn, đôi khi trở thành rối loạn trầm cảm mãn tính. Ngay cả khi được điều trị, trầm cảm sau sinh sẽ làm tăng nguy cơ biến chứng trong tương lai.

Chuẩn bị cho cuộc hẹn với bác sĩ

Nếu có các dấu hiệu và triệu chứng của trầm cảm sau sinh, hãy gọi cho bác sĩ của bạn. Đừng để sự xấu hổ hay lo lắng ngăn chặn bản thân. Trầm cảm sau sinh là phổ biến và bác sĩ biết nó không phải là lỗi của bạn. Để bảo vệ sức khỏe của bạn và của bé, tình trạng này cần phải được điều trị càng sớm càng tốt.

Sau lần hẹn đầu tiên, bác sĩ có thể giới thiệu bạn đến nhà chăm sóc sức khỏe tâm lý,những người có thể lập ra kế hoạch điều trị phù hợp.

Dưới đây là một số thông tin để giúp bạn chuẩn bị cho cuộc hẹn và những gì bác sĩ cần.

Những việc bạn có thể làm

• Viết ra bất kỳ triệu chứng nào bạn đã từng trải qua và trong thời gian bao lâu.
• Ghi lại tất cả các vấn đề y tế của bạn, bao gồm cả tình trạng sức khỏe về thể chất hoặc tâm thần khác mà bạn đã được chẩn đoán. Cho bác sĩ biết nếu bạn đã được chẩn đoán với bất kỳ loại trầm cảm hoặc rối loạn sức khỏe tâm thần khác trong quá khứ.
• Lên danh sách tất cả các loại thuốc mà bạn có, trong đó bao gồm cả loại thuốc không kê đơn, vitamin và các chất bổ sung.
• Tìm một thành viên gia đình hoặc người bạn đáng tin cậy đi cùng bạn để giúp bạn nhớ tất cả các thông tin thảo luận.
• Viết ra câu hỏi để hỏi bác sĩ.

Câu hỏi để hỏi bác sĩ về việc trầm cảm sau sinh có thể bao gồm:

• Chẩn đoán của tôi là gì?
• Những phương pháp điều trị có thể cải thiện trường hợp của tôi?
• Các tác dụng phụ có thể có của các phương pháp điều trị mà bác sĩ đang đề xuất là gì?
• Triệu chứng của tôi có thể được cải thiện với thời gian điều trị trong bao lâu?
• Các loại thuốc nào sử dụng an toàn khi đang cho con bú?
• Lối sống của tôi phải thay đổi như thế nào để có thể điều khiển được các triệu chứng này?
• Bao lâu nữa tôi nên đến khám lần tiếp theo?
• Tôi có nguy cơ gia tăng các vấn đề sức khỏe tâm thần khác không?
• Bệnh của tôi có nguy cơ tái diễn không nếu tôi có thêm một đứa con?
• Có cách nào để ngăn chặn sự tái phát của căn bệnh này nếu như tôi tiếp tục sinh em bé ở lần sau?
• Những tài liệu nào mà tôi có thể tự thu thập được? Các trang web nào bác sĩ đề nghị?
• Đừng ngần ngại hỏi thêm thông tin bất cứ lúc nào nếu bạn không hiểu điều gì đó.

Điều bạn kỳ vọng ở bác sĩ

Bác sĩ hoặc người chăm sóc sức khỏe tâm lý nhận thấy bạn có dấu hiệu trầm cảm sau sinh có thể hỏi bạn:

• Các triệu chứng của bạn là gì, và khi nào thì chúng bắt đầu?
• Có phải những triệu chứng ấy tốt hơn hoặc tồi tệ hơn theo thời gian?
• Các triệu chứng đó có ảnh hưởng đến khả năng chăm sóc cho em bé của bạn không?
• Bạn có cảm thấy gắn bó với bé như bạn mong đợi không?
• Bạn có thể ngủ khi bạn cần và ra khỏi giường vào giờ dậy không?
• Bạn mô tả mức năng lượng của bạn như thế nào?
• Có phải cảm giác ngon miệng của bạn đã thay đổi?
• Bạn có thường cảm thấy lo lắng, cáu kỉnh hay tức giận?
• Bạn đã từng suy nghĩ làm hại mình hay con của bạn chưa?
• Bạn có nhận được nhiều trợ giúp trong việc chăm sóc em bé không?
• Bạn có thường xuyên đối mặt với áp lực cuộc sống, chẳng hạn như vấn đề tài chính hoặc mối quan hệ không?
• Bạn đã từng được chẩn đoán trong bất kỳ điều kiện y tế khác chưa, bao gồm bệnh tâm thần như trầm cảm hoặc rối loạn lưỡng cực?
• Bạn đã từng điều trị triệu chứng tâm thần hoặc mắc bệnh tâm thần trong quá khứ không? Nếu vậy, những loại điều trị nào đã giúp bạn một cách tốt nhất?

Những gì bạn có thể làm trong lúc chờ đợi

Trong khi chờ đợi một cuộc hẹn với bác sĩ, hãy cố gắng cởi mở với những người xung quanh và cho họ biết mình đang cần được giúp đỡ. Nếu một người nào đó muốn trông em bé để bạn có thể nghỉ ngơi, hãy giao phó cho họ. Nếu bạn có thể ngủ, hãy chợp mắt một lát. Xem một bộ phim hay đi uống cà phê với bạn bè. Phá vỡ sự cô lập để có thể giúp bạn cảm thấy tình nhân loại thêm một lần nữa.

Nếu tại bất kỳ thời điểm nào bạn có ý nghĩ làm tổn hại đến mình hay đến đứa bé, ngay lập tức hãy giao em bé cho chồng của bạn hoặc một người thân yêu nào khác và gọi 911 hoặc số điện thoại hỗ trợ khẩn cấp ở địa phương.

Các xét nghiệm và chẩn đoán

Sổ tay Chẩn đoán và thống kê các chứng rối loạn tâm thần (DSM) đã coi bệnh trầm cảm sau sinh là dạng bán hợp của trầm cảm nặng. Hội chứng rối loạn tâm lý được công bố bởi Hiệp hội Tâm thần Mỹ, được các bác sĩ tâm lý sử dụng để chẩn đoán các tình trạng tâm thần và là căn cứ để công ty bảo hiểm phải hoàn trả cho việc điều trị.

Theo như hội chứng về rối loạn tâm thần, để chẩn đoán hiện tượng trầm cảm sau sinh, các dấu hiệu và triệu chứng của trầm cảm nặng phải tiến triển trong vòng bốn tuần sau sinh. Các dấu hiệu và triệu chứng của một giai đoạn trầm cảm nặng bao gồm những dấu hiệu cụ thể như sau:

• Tâm trạng chán nản suốt cả ngày, hầu như ngày nào cũng vậy.
• Giảm sự hứng thú và niềm vui trong các hoạt động mà bạn thường hay tận hưởng.
• Có sự thay đổi đáng kể đối với cảm giác thèm ăn cũng như việc biến đổi cân nặng không như mong đợi.
• Bị mất ngủ hoặc là ngủ quá nhiều.
• Bồn chồn hoặc cử động chậm lại một cách đáng chú ý.
• Mệt mỏi, mất sức.
• Cảm giác vô dụng
• Giảm khả năng suy nghĩ, tập trung hoặc đưa ra quyết định.
• Thường xuyên suy nghĩ đến cái chết cũng như việc tự tử

Để phân biệt giữa một hiện tượng xảy ra trong ngắn hạn – hội chứng “baby blues” và một dạng nặng hơn – bệnh trầm cảm, bác sĩ có thể yêu cầu bạn hoàn thành một bảng trả lời câu hỏi lựa chọn liên quan đến bệnh trầm cảm. Ngoài ra, bác sĩ có thể thực hiện xét nghiệm máu để xác định xem liệu một tuyến giáp kém hoạt động có đang góp phần làm nghiêm trọng thêm triệu chứng của bạn hay không.

Phương pháp điều trị và sử dụng thuốc phù hợp

Quá trình điều trị và thời gian phục hồi sẽ thay đổi tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh trầm cảm cũng như nhu cầu cá nhân của bạn.

1. Hội chứng “baby blues”

Hội chứng “baby blues – cảm giác buồn buồn chút xíu sau khi sinh em bé”  thường tự biến mất trong một vài ngày tới 1-2 tuần. Trong lúc đó, hãy cố gắng nghỉ ngơi càng nhiều càng tốt. Nên nhận sự giúp đỡ từ phía gia đình và bạn bè. Nói chuyện với những người mới làm mẹ khác. Không uống rượu, nó sẽ làm tâm trạng trở nên tồi tệ hơn. Nếu bạn có một tuyến giáp kém hoạt động, bác sĩ sẽ kê đơn thuốc để điều trị.

2. Trầm cảm sau sinh

Trầm cảm sau sinh thường được điều trị kết hợp với tư vấn và thuốc men.

• Tư vấn: Nó có thể giúp bạn bày tỏ mối quan tâm lo lắng với một bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học hoặc các chuyên gia chăm sóc sức khỏe tâm thần khác. Thông qua tư vấn, bạn có thể tìm ra được cách tốt hơn để kiểm soát được cảm xúc, giải quyết nhiều vấn đề và đặt ra mục tiêu mang tính thực tế. Đôi khi gia đình hoặc mối quan hệ thân thiết cũng là một liệu pháp chữa trị hiệu quả.
• Thuốc chống trầm cảm: Thuốc chống trầm cảm là một phương pháp điều trị đã được chứng minh dành cho bệnh trầm cảm sau sinh. Khi bạn đang cho con bú, cần phải biết rằng bất cứ loại thuốc cũng sẽ nhập vào dòng sữa của bạn. Tuy nhiên, một số thuốc chống trầm cảm có thể sử dụng được trong quá trình cho con bú mà ít gây tác dụng phụ cho em bé. Hãy làm việc với bác sĩ để cân nhắc về những rủi ro có thể gặp phải và lợi ích của từng loại thuốc chống trầm cảm cụ thể.
• Liệu pháp hoóc-môn: Thay thế hóoc-môn nội tiết tố nữ có thể giúp chống lại sự sụt giảm nhanh chóng lượng estrogen khi sinh con, nó làm giảm bớt các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh trầm cảm sau sinh ở phụ nữ. Tuy nhiên, nghiên cứu về hiệu quả của liệu pháp hóoc-môn cho bệnh trầm cảm sau sinh là có hạn. Cũng giống như với thuốc chống trầm cảm, hãy trao đổi về những rủi ro tiềm tàng và lợi ích của liệu pháp hoóc-môn với bác sĩ của bạn.

Nếu được điều trị thích hợp, trầm cảm sau sinh sẽ biến mất trong vòng một vài tháng. Trong một số trường hợp, trầm cảm sau sinh sẽ kéo dài lâu hơn. Điều quan trọng là phải tiếp tục điều trị kể cả sau khi bạn bắt đầu cảm thấy khá hơn. Ngưng điều trị quá sớm dễ có thể dẫn đến tái phát.

3. Rối loạn tâm thần sau sinh

Chứng rối loạn tâm thần sau sinh cần phải điều trị ngay lập tức, thường là ở trong bệnh viện.

Khi cảm giác an toàn được đảm bảo kết hợp sử dụng các loại thuốc như  – thuốc chống trầm cảm, thuốc chống loạn thần và ổn định tâm lý – có thể được sử dụng để kiểm soát các dấu hiệu và triệu chứng của bạn. Đôi khi điều trị bằng xung điện tử cũng được khuyến nghị là tốt.

Ở phương pháp co giật điện này, một dòng điện nhỏ được truyền cho não bộ để tạo ra các sóng não tương tự như những gì xảy ra trong một cơn động kinh. Những biến đổi hóa học gây ra bởi dòng điện có thể làm giảm các triệu chứng của bệnh trầm cảm, đặc biệt là khi các phương pháp điều trị khác đã không còn tác dụng hoặc khi bạn cần đạt được kết quả ngay lập tức.

Điều trị rối loạn tâm thần sau sinh có thể làm ảnh hưởng đến quá trình cho con bú. Cách ly khỏi em bé khiến việc cho con bú trở nên khó khăn, và một số loại thuốc dùng để điều trị chứng rối loạn tâm thần sau sinh được khuyên là không nên dùng cho phụ nữ đang cho con bú. Nếu bạn đang mắc phải chứng rối loạn tâm thần sau sinh, một đội ngũ chuyên gia chăm sóc sức khỏe sẽ giúp bạn vượt qua những thách thức này.

Lối sống và biện pháp khắc phục tại nhà

Sau khi sinh, bệnh trầm cảm nhìn chung không phải là tình trạng mà bạn có thể tự xử lý – nhưng bạn vẫn có thể tự làm một số việc như xây dựng kế hoạch điều trị và phục hồi nhanh chóng.

• Hãy lựa chọn lối sống lành mạnh. Bao gồm các hoạt động thể thao, chẳng hạn như đi dạo với em bé mỗi ngày, ăn thực phẩm có lợi cho sức khoẻ và tránh uống rượu.
• Đặt ra những dự định mang tính thực tế. Đừng gây áp lực cho bản thân phải làm tất cả mọi thứ. Cân bằng trở lại những kế hoạch để có được một gia đình hoàn hảo. Hãy làm những gì bạn có thể và dành thời gian để nghỉ ngơi. Nên yêu cầu giúp đỡ khi cần thiết.
• Hãy dành thời gian cho chính mình. Nếu bạn cảm thấy như thế giới xung quanh mình đang đi xuống, hãy dành thời gian cho chính mình. Hãy mặc quần áo, ra khỏi nhà, ghé thăm bạn bè hoặc chạy việc vặt. Cũng có thể sắp xếp thời gian riêng tư hẹn hò với chồng bạn.
• Hưởng ứng tích cực. Khi đối mặt với một tình huống tiêu cực, hãy tập trung vào việc giữ suy nghĩ tích cực. Ngay cả khi một tình huống ngoài ý muốn vẫn không có chút biến chuyển gì thì bạn hãy thay đổi cách suy nghĩ cũng như cách hành xử để đáp ứng lại với nó – một khóa học ngắn về liệu pháp nhận thức hành vi có thể giúp bạn tìm hiểu cách thức đạt được điều này.
• Tránh bị cô lập. Nói chuyện với chồng bạn, gia đình và bạn bè về những cảm xúc hiện tại của mình. Hãy hỏi các bà mẹ khác về kinh nghiệm của họ. Cũng nên hỏi bác sĩ về các tổ chức hỗ trợ ở địa phương cho phụ nữ mới làm mẹ hoặc những người bị trầm cảm sau khi sinh.

Hãy nhớ rằng, cách tốt nhất để chăm sóc em bé của bạn là biết cách tự chăm sóc bản thân.

Đối mặt và hỗ trợ

Sau khi sinh, trầm cảm có thể tạo ra hiệu ứng lan tỏa, gây căng thẳng tinh thần cho tất cả mọi người gần gũi với em bé mới chào đời.

Khi một người mới làm mẹ bị trầm cảm thì nguy cơ trầm cảm ở người cha của em bé cũng có thể tăng lên. Và những ông bố mới khác cũng có nguy cơ gia tăng bệnh trầm cảm, bất kể người vợ của họ có bị ảnh hưởng hay không.

Giai đoạn căng thẳng, mệt mỏi sau kỳ sinh em bé sẽ trở nên phức tạp hơn nữa khi chứng trầm cảm xảy ra.

Mẹ có thể bắt đầu bực bội với chồng mình khi phải đấu tranh với bệnh trầm cảm, đặc biệt là khi mẹ đang làm việc quá sức và nghỉ ngơi không hợp lý. Nhưng hãy nhớ rằng: Trầm cảm không bao giờ là lỗi của riêng ai, và nó không thể được khắc phục bằng thái độ can trường, lạc quan. Trầm cảm là một căn bệnh cần phải điều trị bằng y học.

Nếu mẹ đang gặp khó khăn trong việc đối phó với chứng trầm cảm sau sinh trong gia đình, hãy nói chuyện với bác sĩ chuyên khoa.

Trầm cảm là một bệnh có thể điều trị. Việc sớm nhận được những sự hỗ trợ sẽ giúp bạn sớm được trang bị đầy đủ để giúp đỡ chồng (hoặc vợ) của bạn và cùng nhau tận hưởng niềm hạnh phúc bên cạnh em bé mới sinh.

(Nguồn Mayoclinic – Cộng tác viên Lê.T.K.Hà dịch – Út Em Shop sở hữu nội dung tiếng Việt)